کتاب ایران، بر لبه تیغ
نویسنده:محمد فاضلی
انتشارات:انتشارات روزنه
موضوع : سیاست و حکومت – ایران – آینده ( ۳۰۱ )
معرفی کتاب ایران، بر لبه تیغ
کتاب «ایران بر لبه تیغ» (گفتارهایی جامعه‌شناختی، ذیل حوزه دولت پژوهی)، نوشتهٔ محمد فاضلی است. انباشتی از مطالعه و تجربهٔ ۱۵ساله یک «جامعه‌شناس – بوروکرات» که قابلیت‌های حکمرانی در ایران را نشانه گرفته است.
درباره کتاب ایران، بر لبه تیغ
این مجموعه همچنین به‌نوعی از شبگردی‌های فکری شخص نویسنده حکایت می‌کند و نحوۀ مواجهۀ او را با رخدادهای جاری جامعه‌اش به گزارش در می‌آورد. من نسبت به این رویدادها از منظری عمدتاً جامعه‌شناسانه واکنش نشان داده‌ام. به نظرم پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، وقتی می‌گوید، «جامعه‌شناسی یک ورزش رزمی است» می‌خواهد به چنین شیوه‌ای از عمل دعوت کند. به‌این‌علت است که در تمامی مقالات این کتاب رویکردی جامعه‌شناختی و درعین‌حال فعال و مشارکت‌جو در قبال وقایع، در صورت لزوم انتقادی نسبت به قدرت سیاسی، هشداردهنده در مورد روندهای نادرست، و درعین‌حال مشفقانه و امیدوار به پیشبرد اصلاحات از مسیرهای کم‌هزینه، مسالمت‌آمیز و خشونت پرهیز به چشم می‌خورد. این‌گونه اندیشیدن و نوشتن ناشی از نگاهی است که به اندیشه‌ورزی، جامعه‌شناسی، روشنفکری و نسبت آن باقدرت سیاسی دارم.
مقالات مجلدی که پیش روی شما است در بازۀ زمانی ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۹ به رشتۀ تحریر درآمده‌اند. بخشی از این دوران هم‌زمان بود با همکاری من در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری (شهریور ۱۳۹۲ تا آبان ۱۳۹۶) و خدمتم به‌عنوان مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو (آبان ۱۳۹۶ تا به امروز). جامعه‌شناس چگونه می‌تواند دست به انتقاد بزند و تخصصش را چونان ورزشی رزمی بداند، و درعین‌حال راتبه‌گیر دیوان یا فن‌سالاری شاغل در دولت باشد؟ در نگاه سنتی چپ‌گرایان نسبت به دولت ایران، جمعِ میان این دو متناقض به نظر می‌آید، و برای کسی که مرتکب آن شود انگ‌هایی چون جامعه‌شناس دولتی و روشنفکر حکومتی به همراه دارد. امیدوارم کل این کتاب، دلایلم را برای ترکیب اندیشه‌ورزی جامعه‌شناسانه و حضور در دولت تبیین کند، نه بدان خاطر که صرفاً منش خود را توجیه کنم، بلکه می‌خواهم دیگران را نیز نسبت به‌درستی این شیوه متقاعد سازم.
خواندن کتاب ایران، بر لبه تیغ را به چه کسی پیشنهاد می کنیم؟
افراد علاقه‌مند به جامعه‌شناسی و نگاه‌های سیاسی به کشور ایران می‌توانند این کتاب را مطالعه کنند.
بخش‌هایی از کتاب ایران، بر لبه تیغ
«بخش اول را می‌توان پاسخ به چند سؤال دانست: ایران چگونه جامعه‌ای است؟ چه مسائلی پیش روی این جامعه قرار دارد؟ اصلاح‌جویی در چنین محیطی به چه معناست؟ و ایرانیان چگونه مردمانی هستند؟ در پاسخ به این پرسش‌ها می‌توان رویکردهای مختلفی در پیش گرفت. من در نه گفتار این بخش استدلال می‌کنم که در کشور ما مشکلات مختلف همایند هستند، وضعیتی که از آن به «همایندی بحران‌ها» تعبیر کرده‌ام، یعنی چندین معضل در عرصه‌های مختلف و عمدتاً با ریشه‌ای واحد که همانا نقایص حکمرانی است، به‌تدریج پدیدآمده و انباشته شده‌اند، مسائلی که علی‌رغم تعلق به عرصه‌های گوناگون – از سیاست خارجی و اقتصادی گرفته تا بحران‌های محیط‌زیستی – در زمانۀ ما یکباره به صورتی همگرا ظهور کرده‌اند. هم‌گرایی این مسائل ناشی از خصیصه‌ای است که کتاب را با شرح آن آغاز می‌کنم: جامعۀ مسائل حل‌نشده؛ جامعه‌ای که در آن مشکلات به نحوی رضایت‌بخش موضوع رسیدگی یا تعدیل قرار نمی‌گیرند و هر دردی بر دردهای دیگربار می‌شود و چونان شبحی در فضای اجتماعی باقی می‌ماند، به صورتی که حافظۀ جمعی آن را به‌مثابه زخمی روباز همواره به یاد می‌آورد، بدون آنکه التیام دهد.
مسائل جامعۀ ایرانی «بدخیم» شده‌اند. این مناسب‌ترین تعبیری است که در سالیان گذشته برای توصیف مشکلات پرشمار پیش روی جامعه، بالاخص در عرصه‌های توسعۀ اقتصادی و سیاسی یافته‌ام. در نوشتار «اصلاح‌جوئی: تعدیل مسئله‌های بدخیم» مفصلاً به شرح معنای بدخیمی برای مسائل جامعه و حکومت در ایران پرداخته‌ام. به اعتقاد من ناامیدی، ناآرامی و نوستالژی (برای دهۀ شصت یا دوران پیش از آن) نشانه‌ای از تقلای توأم با سرخوردگی از حل مسائل یا تعدیل آن‌ها در سطحی رضایت‌بخش است. استدلال خواهم کرد که این وضعیت، تصمیم‌هایی سخت پیش روی حکمرانی و مردم قرار داده است که هر چه بیشتر در اتخاذشان تأخیر شود اکثریتی بزرگ‌تر از شهروندان را به نااُمیدان ناآرام بدل خواهد کرد؛ و اگر مشکلات تعدیل نشوند و همین وضع ادامه یابد، سرنوشتمان «فرسایش تمدنی» است.»
بدون دیدگاه